Gouden wind
De lente hangt niet langer in de lucht. Zij daalt neer op de bomen, verwarmt de straten en verlicht mijn hart. Hoe vaak zal ik nog mee mogen maken dat het lente wordt?
Sterfelijkheid is een groot thema in de zentraditie. In Japan viert men al eeuwen het feest van vergankelijkheid. Begin april is het weer zover. De datum ligt niet vast. Alles hangt af van de kracht van de zonnestralen. Maar alle Japanners wachten gespannen op de komst van de lente: het bloeien van de kersenbloesem. Ineens is het daar.
Zodra de zon erin slaagt de kou te doorbreken, barsten de boomknoppen open en wordt de wereld gekleurd door een zee van zacht rose-witte bloesems. En de Japanners nemen vrij (vrije tijd is een schaars goed in dit land), trekken er op uit, wandelen door de parken, wijzen naar de bomen onder veel aaahhh’s en ooohhh’s, gaan met families picknicken en drinken saké, veel saké. Maar even plotseling is het feest ten einde. Na drie dagen vallen de kersenbloesems massaal af, worden de bomen kaal en zijn de straten en de paden van de parken bedekt met een donzige deken van bloemblaadjes. Zo kortstondig is het leven.
Zen gaat over de grote zaak van geboorte en dood. Veel koanverhalen maken de dood bespreekbaar. Zoals de volgende. Een monnik vroeg aan Ummon: ‘Als de bomen verdorren en de bladeren vallen, wat betekent dat?’ Ummon antwoordde: ‘Dan belichaam je de gouden wind.’
De koan gaat over de herfst oftewel de laatste fase van ons leven. De monnik vraagt: ‘Wat betekent ouderdom?’ We hebben de mogelijkheid een hoge leeftijd te bereiken. Wat is de zin van ouder worden? Waarom volgt op een arbeidzaam leven fysieke aftakeling, de achteruitgang van geestelijke vermogens, geheugenverlies? Waarom moet ik oog in oog met het einde mijn tijd doorbrengen traag en krom, zonder controle over bijna alle lichamelijke functies? Ummon antwoordt: ‘Ook dan belichaam je de gouden wind.’ Met andere woorden, ook als je versleten en dement bent, is het leven goud waard.
Daar begrijp ik niets van. Er valt hier echter niets te begrijpen. Geboorte, ouderdom en dood tonen zich. Aan mij de opgave het leven te zien ‘zoals het is’. Alleen een gezuiverd oog, ontdaan van conventionele begrippen, kan onbevangen de vergankelijkheid tegemoet treden, zijn schellen, waarmee hij het kijken beheerst, laten vallen om zich te laten raken door deze ongrijpbare stroom van werkelijkheid. Het spirituele oog kijkt en ziet zonder woorden te gebruiken en weet: Ummon heeft gelijk. Ook op hoge leeftijd is dit leven kostbaar als goud.
Over ouder worden gesproken. Ik kwam onlangs nog een mooi citaatje tegen van Sodo Sawaki: ‘Zazen wat ik het meeste van mijn leven deed, heeft me voorbereid op de ouderdom. Ouderdom is voortdurend zazen. De meeste mensen hebben moeilijkheden met ouder worden. Omdat zij het voor de eerste keer ervaren. Zij hebben het niet in hun jeugd ervaren zoals ik dat gedaan heb door zazen.’ Een goede raad?
Met april neem ik weer een maand vrij. Dan ben ik ‘onvindbaar’. Wie mij op de dinsdagavond vervangen, wordt spoedig bekend gemaakt. Ik ga veel lezen en ook veel buiten spelen. Maar ik weet nu al: ik zal jullie en de zendo missen.
Niko Sojun Sensei