Bloei, verval en wederopstanding van het lichaam

20 december 2022

Na de laatste studieklas kreeg ik verschillende suggesties: Thomas Merton, Martin Buber, Etty Hillesum. Ze staan hoog op mijn verlanglijstje. Ik neem echter nog even de tijd om dit voor te bereiden. Dus wil ik voor deze keer eerst iets anders onderzoeken.

In de studieklas 2009 hebben we gesproken over ‘de verrijzenis van het lichaam’ en ‘de verlichting van het lichaam’. Bij het uitwerken van deze thema’s tot een manuscript, merkte ik tot mijn eigen verbazing hoe snel en oppervlakkig ik over deze onderwerpen heen ben gewalst. Ik heb mijn leven al enigszins verbeterd door tijdens de dharmalessen van de herfstsesshin in Vught het lichaam centraal te stellen bij de zenbeoefening.

Bij het uitschrijven ontstond een verhaal dat verder gaat en universeler is dan de zentraditie. Het is allereerst een tragisch verhaal, dat vertelt over de bloei en teloorgang van de mystieke traditie. De bloeitijd blijkt uit de vele mystieke commentaren op het Hooglied, zoals onder andere van Bernardus van Clairveaux en Mechtild van Maagdenburg met als hoogtepunten die van Teresa van Avila (1515-1582), Johannes van het Kruis (1542-1591) en Madame Jeanne Guyon (1648-1717). Zij schreven de mooiste bladzijden uit de mystieke literatuur. Voor de beschrijvingen van hun ervaringen gebruiken zij allemaal een sterk erotisch getinte taal.  Erotiek is de taal van de mystiek,’ aldus Dorothee Sölle.

Na de tweede helft van de 18e eeuw wordt er niet alleen geen commentaar op het Hooglied meer geschreven, maar ‘er verschijnt geen enkel mystiek traktaat van enige betekenis’ aldus Bernard Mcginn, de grote historicus van de mystiek. Vanaf de 13e eeuw doet de kerkelijke inquisitie zijn werk: processen en veroordelingen. Met als gevolg dat alle mystieke geschriften bij voorbaat ‘verdacht ‘ werden. Met het steeds rationeler worden van de theologie en de nadruk op geloofsbelijdenis in plaats van geloofservaring verdween het emotionele, het gevoelsmatige, het lichamelijke. Het beste wat over de mystiek gezegd werd, was dat dit gebied alleen toegankelijk kon zijn voor hele grote talenten. Voor de rest klonk het oordeel: subjectivistisch, individualistisch, wereldvreemd, of zoals iemand over de mystici van zijn tijd zei: ‘Ze overdrijven.’

Die sfeer van verdenking, vaak op basis van slecht gedefinieerde begrippen, willekeur, jaloezie en zogenaamde politieke belangen, is niet alleen voor het kerkelijke leven rampzalig, maar ook gevoed door de Europese Verlichtingsgedachte, voor de seculiere wereld. Tot op de dag van vandaag is ook in niet-kerkelijke kringen mystiek een verdachte categorie, ook onder sommige boeddhisten.

Na 1960 ontstaat er een explosie aan mystieke interesse – zeker niet massaal, maar wel opvallend, voor journalisten veelal sensationeel. De belangrijkste trigger is de interesse in de mystiek van de Oosterse religies. Omdat deze uitbarsting in Europa en Amerika zeer complex en veelvormig is, koos ik voor een studie van het instituut Esalen. Door een wonderlijke speling van het lot en dankzij twee geniale stichters Michael Murphy en Dick Price, kwamen veel vertegenwoordigers van een ander, spiritueel georiënteerd, cultureel leven hier bij elkaar voor lezingen, conferenties, weekends, trainingen van een maand of zelfs voor een half jaar om hun denken en onderzoek te delen met vele bezoekers. De lijst is overweldigend: o.a. Aldous Huxley, Frederic Spiegelberg, Alan Watts, Fritz Perls, Abraham Maslow, Norman O’Brown, George Leonard, Jihn Lilly, Timothy Leary, John Heider, Christina en Stanislav Grof, Moshe Feldenkreis, Steve Donovan, Joseph Cambell, Baker Roshi, Gregory Bateson, Ram Dass (Richard Alpert), William Schutz, Ida Rolf, Carl Sagan, Frijof Capra, Gary Zukov, Wilhelm Reich (niet aanwezig, maar wel van grote invloed), Charlotte Selver, Claudio Narjano, Theodor Roszak, Byron Katie.

Esalen begon in 1962 en bestaat nog steeds. Zie hun website.

Esalen zoekt naar een tantrisme voor het Westen, waar het spirituele leven zijn grondslag vindt in het lichaam. Omdat Esalen op zichzelf al een complex is van vele stemmen, heb ik mij beperkt tot drie thema’s:

• _Architecten van een Westers Tantra
• _Psychedelica, de helpende hand van de goden.
• _Lichaamswerk. Naar een nieuw paradigma.

Gezien onze gemiddelde leeftijd heeft ieder van ons wel een tik van deze tijdgeest meegekregen. Menig zenstudent heeft ook ervaring met Yoga, Tai-chi, Gestalt of andere vormen van ‘bodywork’. Voldoende om hierover van gedachten te wisselen.

Niko Tenko Roshi